نتیجهگیری - مدینه العلم(سیاسی . اعتقادی . فرهنگی )

»» نتیجهگیری

با توجه به مباحثی که گفته شد، مهم‌ترین عوامل شکست دو بیداری ملی در زمان مشروطه و ملی شدن نفت و مهمترین علل ماندگاری انقلاب اسلامی ایران به شرح ذیل است :

الف) علل شکست نهضت مشروطه

1. حاکمیت استبدادی تغییر اساسی نکرد و مستبدین ماندگار شدند و پس از پیروزی نهضت دوباره در جایگاه قدرت قرار گرفتند. مانند قوام الملک، شوکت الملک فرمانفرما، وثوق‌الدوله و …

2. عوامل استعمار -در ابتدا روس و انگلیس و سپس انگلیس- در درون نهضت نفوذ و سلطه داشتند. تشکیلات فراماسونری خصوصاً «جامع آدمیت» «لژ بیداری» و سپس جریانات استعماری از قبیل عوامل بهائیت، گروه‌های تبشیری، انجمن اخوت و … زمام امور فکری و سیاسی را قبضه کردند.

3. عدم حاکمیت قانون با تمام نواقص و اشکالاتی که بر قانون اساسی وارد بود.

4. انعقاد قراردادهای استعماری به بهانه‌ی وضعیت بد اقتصادی که در اثر آن، اقتصاد ایران وابستگی تدریجی به غرب پیدا کرد.

5. عملکرد نادرست مطبوعات و حرکت ضد دینی و ضد ملی برخی اهل قلم و نیز نقش مدارس خارجی در هویت‌زدایی از جامعه‌ی ایران

6. وابستگی برخی احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های عصر مشروطه به غرب

7. چندگانگی رهبری و تشتت در سطوح رهبری و مردم

ب) علل شکست نهضت ملی شدن نفت

1. عدم حاکمیت یک ایدئولوژی در نهضت و شاید به تعبیر برخی، عدم وجود ایدئولوژی

2. تعارض در رهبری؛ از یک طرف آیت‌الله کاشانی که خواهان وحدت جهان اسلام در برابر استعمار بود و جایگاه خاص در میان مراجع، علما و جریانات اسلامی داشت و از سوی دیگر دکتر محمد مصدق که به عنوان یک چهره‌ی ناسیونالیست شناخته می‌شد.

3. وجود استبداد و قدرت دربار

4. عدم نگرش همه‌جانبه به استعمار چه در شکل شرقی چه غربی و شاید نوعی شیفتگی و وابستگی فکری سیاسی به آمریکا به عنوان مدافع دموکراسی و عدم سابقه‌ی استعماری

5. نفوذ عوامل استعمار در درون نهضت و جریانات مدافع نهضت

6. توطئه‌ی چپ‌روی و راست‌روی مطبوعات و احزاب گونا‌گون که باعث گسترش اختلاف شد؛ خاصه مطبوعات مدافع دولت که پس از 30 تیر 1331 علیه روحانیت، جریانات مذهبی و آیت‌الله کاشانی فعالیت کردند.

ج) علل ماندگاری انقلاب اسلامی

1 . سخن حق بودن انقلاب اسلامی ایران

2 . رهبری واحد در مقابل تکثر رهبری در مشروطه و نهضت نفت

3 . جهانی بودن شعارها و اهداف انقلاب

4 . اصلی- فرعی کردن مسائل

5 . حاکمیت ارزش های دینی، اخلاقی و معنوی بر انقلاب

6 . مردمی بودن

7 . همه جانبه بودن انقلاب اسلامی

8 . نفی همزمان استبداد داخلی و استعمارخارجی

9. همزمانی وجه سلبی و وجه ایجابی انقلاب اسلامی

10 . نقش تجربه اندوزی رهبران در تداوم انقلاب اسلامی

11 . عبور و گذار از غرب و شرق